Učestalost alergijskih bolesti u izrazitom je porastu zadnjih četrdestak godina naročito u industrijski razvijenim zemljama.

Uzroci ovog porasta kao i patogeneza bolesti još uvijek nisu dovoljno razjašnjeni.

Na osnovi dosadašnjih epidemioloških istraživanja smatra se, da oko 35% ukupne populacije boluje od neke alergijske bolesti uključujući rinitis, konjunktivitis, astmu, atopijski dermatitis, kontaktni dermatitis, urtikariju, gastrointestinalnu alergiju. Zabrinjavaju podaci koji govore o izrazito brzom porastu broja obolelih među decom. Danas se smatra da alergijske bolesti istovremeno zahvataju više organa ili organskih sistema, pa se zbog toga moraju razmatrati kao opši zdravstveni poremećaj, koji je prema savremenim saznanjima rezultat povezanosti naslednih i stečenih uzročnika uslovljen stanjem u okruženju i načinom života.

Većina alergena spoljašnjeg i unutrašnjeg okruženja su tipovi proteina, koji se povremeno unose u organizam udisanjem, inegestijom (unošenjem hrane kroz usta) ili kontaktom preko kože.

Alergeni pogodni za unošenje u organizam udisanjem potiču od mnogobrojnih biljaka, životinja, insekata, plesni. Najčešći izvor alergena iz spoljašnjeg okruženja su polen i plesni. Izloženost tim alergenima ima karakteristično sezonsklo obeležje, naročito za polen, a zavisno je od mnogobrojnih uzročnika u spoljašnjem okruženju, kao što je gerografsko područje i metorološke prilike.

Polen

Većina biljaka oplođuje se polenskim zrncima. U tom procesu oslobađaju se specifični proteini-alergeni, koji se mogu udisati kao alergenski aerosoli, zatim vezati na manje istovremeno oslobođene čestice (kao što su zrnca skroba) ili se osolobađaju iz polenskih zrnaca tek u disajnom sistemu. Prema načinu oprašivanja, biljke se dele na one koje se oprašuju vetrom i one koje se oprašuju insektima. S gledišta senzibilizacije disajnog sistema važna je prva grupa biljaka. One proizvode velik broj polenskih zrnaca veličine 20-30 µm glatke površine, koja dugo lebde u vazduhu i lagano se raznose vetrom na velike udaljenosti. Druga grupa proizvodi znatno manje polenskih zrnaca, koja se uglavnom ne nalaze u atmosferi. Polenska zrnca veća od 40 µm ostaju vrlo kratko u vazduhu Polenska zrnca žitarica veća su od 60 µm i nemaju patogenetsko značenje. Prirodne i planinske vrste trava stvaraju male količine polena. Većina biljaka oslobađa polenska zrnca rano ujutro za vreme sunčanih dana. Uzročnik koji povoljno utiče na oslobađanje polena je niska relativna vlažnost (<70%). Alergija se može razviti na polen trava, stabala i korova.

Alergija na polen je težak i rastući zdravstveni problem u razvijenim zemljama sveta. Može se pojaviti u detinjstvu ali i u kasnijoj životnoj dobi s kliničkom ekspresijom u pretežno gornjim disajnim putevima, najčešće kao rinokonjunktivitis. Odnos između koncentracije polenskih zrnaca u vazduhu i pojave kliničkih simptoma je linearan. Poznavanje sezone polinacije i broja polenskih zrnaca u vazduhu omogućuje predvidivost kliničkih simptoma i pravovremenu primnu medikamentne terapije za prevenciju simptoma ( kalendar polena).

Plesni

Plesni se mogu razvijati svugde gde ima vlage i kiseonika. Njihova je funkcija dezintegracija organskog materijala. Uzrokuju većinu bolesti biljaka, a koriste se u raznim industrijskim delatnostima (proizvodnja hrane, lekova, enzima).

Izvor alergena su spore i miceliji. Većina plesni koje oslobađaju spore u spolašnju sredinu razvija se na biljkama. Funkcija spore je ista kao i semenke. Veličina spora varira od 2 do 20 µm. Na sporulaciju utiču vlaga i temperatura. Broj spora u vazduhu može varirati od nekoliko stotina u m3 u hladnim mesecima do 50.000 u m3 u letnim mesecima i u ranu jesen. Tada broj spora u vazduhu može biti 1.000 do 10.000 puta veći od broja polenskih zrnaca. Iako su spore mnogih plesni znatno manje od polenskih zrnaca, njihovo značenje u izazivanju alergijskih simptoma nije ekvivalentno.

Dominantne plesni u spoljašnjoj srdini su Cladosporium spp., Botrylis spp., Alternaria spp., Ustilago spp.

Prisutnost Cladosporium spp. češća je u u severnoj Europi, a Alternaria spp. u mediteranskim područjima.

Cladosporium herbarum kao najčešća vrsta u spoljšnjoj sredini čini 40-80%, a Alternaria alternata 1-10% ukupnog godišnjeg sastava plesni u vazduhu. Vrsta i koncentracija plesni u vazduhu kao prirodnog aerosola zavisi o mnogih uzročnika kao što su temperatura vazduha, vetrovi, sezonski klimatski uslovi, cirkadijarni ritam tame i svetla, relativna vlažnost vazduha.

Senzibilizacija na plesni razvija se u ranoj životnoj dobi. Ona je visoka u dečjoj dobi, a nakon toga se naglo smanjuje. Utvrđeno je da je 30-42% dece s alergijskim bolestima senzibilno na plesni. Povezanost između broja spora u vazduhu i učestalosti senzibilizacije na osnovi kožnog testiranja utvrđena je u detinjstvu, dok u kasnijoj životnoj dobi više nije izražena.

Savremeno lečenje alergijskih bolesti bazira se pre svaga na izbegavanju alergena, primeni simptomatske terapije i specifičnoj imunoterapiji. Izbegavanje izloženosti alergenima je jedna od glavnih terapijskih i preventivnih mera ali je u relanom životu teško sprovoditi.

Kontrola spoljašnje sredine podleže zakonskim i sanitarnim propisima, koji su međutim nedovoljni za prevenciju alergijskih bolesti. Poznavanje biologije i ekologije alergogenih organizama bitno je za sprovođenje efikasnijih mera za kontrolu alergena u okruženju, a time i za prevenciju alergijskih bolesti disajnog sistema.